- PV: Việc đề xuất tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) từ mức 10% hiện hành lên 12% của Bộ Tài chính đang khiến nhiều người lo ngại sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến người thu nhập thấp và người nghèo. Ông nhìn nhận thế nào về ý kiến này?

- Ông Phạm Đình Thi: Với đề xuất tăng thuế VAT của Bộ Tài chính thêm 2% so với hiện hành, dư luận lo ngại là điều dễ hiểu. Có thông tin lo ngại nhiều mặt hàng thiết yếu sẽ bị tác động lớn bởi việc tăng thuế, ví dụ như rau, thịt. Việc hiểu như vậy chưa đúng, vì rau, thịt là mặt hàng không chịu thuế GTGT. 

Về lý thuyết, thuế gián thu đều có tính chất lũy thoái (mua nhiều giảm thuế). Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng này còn phụ thuộc vào hàng hóa, dịch vụ mà người tiêu dùng sử dụng.

Để giảm bớt tính lũy thoái của thuế gián thu, các nước trên thế giới - trong đó có Việt Nam quy định một số nhóm hàng hóa, dịch vụ thuộc đối tượng không chịu thuế VAT hoặc thuộc đối tượng chịu thuế VAT, nhưng ở mức thuế suất ưu đãi (thấp hơn mức thuế suất phổ thông) để giảm bớt gánh nặng thuế cho người có thu nhập thấp. Hiện có 25 nhóm hàng hóa, dịch vụ thuộc đối tượng không chịu thuế và 15 nhóm hàng hóa, dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế GTGT ở mức thuế suất ưu đãi 5%.

Kết quả khảo sát mức sống dân cư Việt Nam năm 2014 của Tổng cục Thống kê cho thấy, đối với nhóm thu nhập thấp nhất thì dành tới 59,6% thu nhập để chi mua lương thực, thực phẩm, y tế, giáo dục. Ngược lại, nhóm thu nhập cao nhất chỉ dành 39,6% tổng thu nhập để chi cho các hàng hóa, dịch vụ trên. Các hàng hóa, dịch vụ này đều thuộc đối tượng không chịu thuế VAT, nên việc điều chỉnh tăng thuế suất thuế VAT sẽ không ảnh hưởng đến chi tiêu của nhóm hàng hóa, dịch vụ này.

Theo tôi, việc tăng thuế suất thuế VAT từ mức 10% lên mức 12% tác động không lớn đến chi tiêu của hộ gia đình có thu nhập thấp.

Tuy nhiên, với những hộ có thu nhập thấp dễ bị tổn thương thì cần có những giải pháp hỗ trợ về an sinh, xã hội như chi cho giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng,... để đem lại lợi ích nhiều hơn cho người nghèo.

Hiện nay, Chính phủ đã có những chính sách hỗ trợ cho các hộ nghèo, hộ chính sách như: Hỗ trợ tiền điện 49.000 đồng/tháng; hỗ trợ xây dựng nhà ở; hỗ trợ người đơn thân, người cao tuổi thuộc hộ nghèo, người cao tuổi không có trợ cấp bảo hiểm xã hội, người tàn tật,... mức hỗ trợ từ 180.000 - 720.000 đồng/tháng.

- PV: Có ý kiến cho rằng, các nước châu Âu tỷ lệ thu thuế VAT trên tổng thu ngân sách lại thấp hơn Việt Nam. Trong khi đó, năm 2016, tổng số thu thuế VAT đã chiếm 33% tổng thu thuế và 24% tổng thu ngân sách. Ông nhìn nhận vấn đề này thế nào?

- Ông Phạm Đình Thi: Hiện nay, đúng là thuế suất thuế VAT của một số nước trong khu vực có thể thấp hơn Việt Nam, nhưng tỷ lệ thu của các sắc thuế tiêu dùng, bao gồm cả thuế VAT trong tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) thì lại cao hơn.

Cụ thể: ở Việt Nam tỷ trọng của thuế hàng hóa và dịch vụ năm 2016 chiếm khoảng 47,5% tổng thu NSNN, mức tỷ lệ này thấp hơn Thái Lan (53,9%), Lào (55,9%), Campuchia (55,5%), và nhỉnh hơn Philippines (45,6%).

Đối với một số nước châu Âu, mặc dù thuế suất thuế VAT cao nhưng tổng số thu từ thuế VAT/tổng thu NSNN có thể thấp hơn hoặc tương đương với Việt Nam.

Qua nghiên cứu, Bộ Tài chính thấy rằng, việc xác định tỷ trọng số thu thuế VAT trong tổng số thu NSNN phụ thuộc nhiều yếu tố: Cơ cấu hệ thống thuế của các nước, mức độ điều tiết của các sắc thuế khác trong hệ thống thuế, tổng mức động viên từ thuế, phí của một nước...

Qua số liệu phân tích, tổng số thu từ thuế VAT/tổng thu NSNN có thể thấp hơn hoặc tương đương với Việt Nam nhưng tổng số thu từ thuế, phí của các nước này lại cao hơn (tỷ trọng tổng số thu từ thuế, phí/GDP cao hơn nhiều so với Việt Nam).

Ví dụ: Tại Đan Mạch, tỷ trọng thu VAT/tổng thu thuế, phí chỉ 19,24% nhưng tổng thu thuế/GDP chiếm 49,9%. Thế nhưng người dân Đan Mạch vẫn tự bầu là người dân hạnh phúc nhất thế giới.

Trong khi đó, ở Việt Nam tuy tổng số thu thuế VAT/tổng thu NSNN là 24,5% nhưng tổng số thu từ thuế, phí/GDP năm 2016 chỉ chiếm khoảng 21%.

- PV: Dư luận quan tâm và cho rằng, việc tăng thuế VAT sẽ tác động đến giá cả thị trường, có thể tạo mặt bằng giá mới, gây lạm phát. Vậy ông nghĩ sao về điều này?

- Ông Phạm Đình Thi: Về vấn đề này, Ngân hàng Thế giới cũng đã có đánh giá như sau: Kinh nghiệm quốc tế cho thấy tác động của việc tăng thuế suất thuế VAT đối với lạm phát là tương đối hạn chế.

Đề xuất tăng thuế VAT hiện nay sẽ dẫn đến tăng chỉ số CPI “một lần” trong khoảng 0,06 - 0,39%. Như vậy, trừ khi Chính phủ nới lỏng chính sách tiền tệ hoặc tăng lương bất thường trùng với giai đoạn tăng thuế VAT thì mới phát sinh tăng lạm phát. Lạm phát của Việt Nam hiện nay và dự báo trong tương lai vẫn ở mức thấp, do vậy năm 2019 là thời điểm tốt để thực hiện cải cách thuế.

Hiện Bộ Tài chính đã có đánh giá tác động của đề xuất sửa đổi về thuế VAT đến lạm phát . Tuy nhiên, do giá chi phí đầu vào luôn biến động, thuế nhập khẩu cắt giảm theo cam kết, nên để thận trọng và có đánh giá khách quan Bộ Tài chính tiếp tục phối hợp với Ngân hàng Thế giới phân tích đánh chi tiết về nội dung này.